Morfologi

 Pengenalan Morfologi

Ø  Morfologi mengkaji struktur gramatikal perkataan, iaitu kemungkinan adanya perubahan kata, golongan kata dan makna kata akibat perubahan bentuk kata.

Ø  Dengan kata lain, morfologi mengkaji selok-belok bentuk kata dan fungsi gramatikal atau makna yang diakibat oleh perubahan bentuk kata itu.

Ø  Sebagai contoh, dalam bahasa Melayu perkataan tanam dapat diterbitkan dalam perkataan lain seperti rajah dibawah:

Ø  Setiap perkataan tersebut mempunyai makna yang berbeza akibat penggabungan morfem.

Ø  Perbezaan itu juga wujud apabila terdapat perubahan pada bentuk kata akar dan kata dasar.

Takrif/definisi morfologi

Ø  Morfologi ialah bidang ilmu bahasa yang mengkaji perkataan dari segi struktur, bentuk dan penggolongan kata. ( Tatabahasa Dewan )

Ø  Morfologi merupakan ilmu bahasa yang mengkaji struktur, bentuk dan penggolongan kata. ( Nik Safiah Karim : 1997 )

Ø  Morfologi juga bidang dalam kajian bahasa yang mengkaji tentang perkataan dan cara-cara pembentukkannya. ( Raminah Haji Sabran : 1986 )

Ø  Morfologi ialah bidang linguistik yang mengkaji bagaimana perkataan dibina.

( Abdullah Hassan: 2007 )

Ø  Kajian ini dilakukan terhadap unsur-unsur yang membentuk perkataan, proses-proses membentuk perkataan dan bentuk-bentuk perkataan yang dihasilkan

Ø  Unsur bagi membentuk perkataan ialah morfem dan kata.

Ø  Morfem berperanan untuk membentuk perkataan.

Ø  Sesuatu perkataan itu mungkin terdiri daripada satu, dua atau lebih morfem.

Ø  Contoh : Jatuh – satu morfem

               Terjatuh = Ter + Jatuh – dua morfem

Ø  Contoh diatas menunjukkan bahawa imbuhan juga ialah morfem

Ø  Semua perkataan ialah morfem tetapi tidak semua morfem ialah perkataan.

Ø  Contoh perkataan ialah “makanan”

Ø  “Makanan” ialah perkataan dan juga morfem.

Ø  Contoh morfem yang bukan perkataan ialah “di”.

Ø  “di” ialah bukan perkataan sebab morfem ini tidak boleh berdiri dengan sendiri dan tidak memberi makna.

Ø  Terdapat beberapa istilah berkaitan morfem iaitu morf dan alomorf.

Ø  Morf ialah satuan gramatikal terkecil yang didengar dalam pengucapan.

Ø  Contohnya  “bertahun” morfnya ialah “ber + tahun”

Ø  Alomorf ialah variasi yang terdapat dalam morfem terikat iaitu imbuhan.

Pembentukan kata

Ø  Bahasa melayu mempunyai beberapa cara membentuk perkataannya.

Ø  Proses pembentukan itu menerangkan bagaimana sesuatu kata itu dibina dan dibentuk sehingga dapat menghasilkan ayat dan ujaran.

Ø   Ada perkataan yang berbentuk tunggal, contohnya perkataan “baik”

Ø  Terdapat perkataan yang terbentuk hasil daripada proses pengimbuhan, misalnya perkataan “kebangsaan”.

Ø  Ada juga, perkataan yang terbentuk hasil daripada pemajmukan, seperti perkataan “buku tulis”

Ø  Perkataan yang terbentuk hasil daripada penggandaan pula ialah perkataan seperti “bahan-bahan”.

Ø  Bahasa melayu merupakan salah satu bahasa di dunia yang bersifat aglutinatif, iaitu jenis bahasa yang kebanyakan perkataannya terbentuk melalui proses pengimbuhan.

Ø  Proses pengimbuhan ialah proses penggabungan morfem kata dasar dengan morfem imbuhan.

Ø  Proses pembentukan yang bersifat derivativ ini dapat menerbitkan banyak perkataan, iaitu melalui percantuman kata dasar dengan pelbagai imbuhan yang terdapat dalam bahasa melayu.

Ø  Secara umumnya, perkataan-perkataan dalam bahasa melayu wujud melalui dua sumber iaitu

1.      Melalui asal usul bahasa melayu itu sendiri.

2.      Pembentukan perkataan melalui proses-proses tertentu.

Bentuk kata tunggal

Ø  Bentuk kata tunggal ialah bentuk kata yang terdiri daripada hanya satu bentuk dasar yang tidak menerima sebarang imbuhan atau tidak mengalami proses penggandaan, pemajmukan dan perangkaian.

Ø  Kata tunggal merupakan bentuk kata dasar atau kata akar dan bentuk inilah yang mendirikan perkataan itu sendiri.

Ø  Kata akar ialah kata yang menjadi akar atau inti bagi sesuatu perkataan yang terdiri daripada dua morfem atau lebih

Ø  Contohnya “bangunan”, kata akarnya ialah “bangun”.

Ø  Kata dasar pula ialah kata yang boleh dikenakan penambahan atau imbuhan.

Ø  Kata dasar boleh terdiri daripada kata akar, kata akar dengan imbuhan, kata akar berulang dan kata akar majmuk.

Ø  Contohnya ialah “bangunan” kata akarnya ialah “bangun”, namun dua perkataan tersebut memberi makna yang berbeza walaupun dengan penambahan imbuhan. 

Ø  Kata tunggal boleh terdiri daripada hanya satu suku kata atau lebih daripada satu suku kata.

Ø  Sesuatu suku kata itu boleh dibentuk oleh satu vokal (V) sahaja atau kombinasi vokal dengan konsonan (K).

Ø  Walaupun terdapat kata tunggal yang tidak pernah menerima apa-apa imbuhan, seperti “ini” dan ”itu”, namun kebanyakan kata tunggal dalam bahasa melayu berpotensi untuk diperluas dan menjadi bentuk terbitan.

Kata tunggal satu suku kata

Ø  Jumlah kata tunggal dengan satu suku kata dalam bahasa melayu agak terhad bilangannya dan ada antaranya merupakan kata pinjaman daripada bahasa asing.

Ø  Ada juga yang merupakan kependekan daripada perkataan yang terdiri daripada dua suku kata atau lebih, contohnya “engkau” menjadi “kau”

Ø  Kata sedemikian sebenarnya tidak dianggap sebagai kata tunggal satu suku kata.

Ø  Pola gabungan konsonan (K) dan vokal (V) dalam bahasa melayu adalah seperti berikut:

Suku kata	Contoh perkataan
KV	yu	ru	ya	sa
VK	am
KVK	tin	lap	bah	cap
KKVK	draf	krim	stor	dram
KVKK	zink	bank	golf
KKKV	skru
KKKVK	straw	skrip

Kata tunggal dua suku kata

Ø  Sebahagian besar daripada perkataan dalam bahasa melayu terdiri daripada dua suku kata.

Ø  Antara pola kata tunggal dengan dua suku kata adalah seperti yang berikut:

Suku kata	Contoh perkataan
V+KV	ibu	ini	apa	ok
V+VK	aur	ais	aib	air
V+KVK	ubat	acah	alat	ikan
VK+KV	inti	undi	asli	erti
VK+KVK	anjung	uncang	akrab	undang
KV+V	dua	tua	gua	sua
KV+VK	biar	liat	buat	mual
KV+KV	laga	bapa	saya	lupa
KV+KVK	pulut	surut	larut	cawan
KVK+KV	tangki	pintu	tunggu	bantu
KVK+KVK	tunggal	lantai	santai	jemput

Kata tunggal tiga suku kata

Ø  Dibandingkan dengan kata tunggal dua suku kata, jumlah kata tunggal dengan tiga suku kata agak kecil.

Ø  Namun demikian, pola-pola susunan konsonan-vokalnya agak banyak.

Ø  Kebanyakan perkataan ini terdiri daripada kata-kata pinjaman.

Ø  Antara polanya:

Suku kata	Contoh perkataan
KV+V+KV	buaya	niaga	biasa
KV+V+KVK	ziarah	siasat	kianat
V+KV+V	urea	idea	usia
KV+KV+V	derai	mulia	setia
KVK+KV+V	rahsia	rumbia	dahlia
KV+KV+VK	haluan	sekian	rasuah
KVK+KV+VK	manfaat	lengkuas	sengkuang
V+KV+KV	azali	udara	agama
V+KV+KVK	ibarat	akibat	amaran
VK+KV+KV	indera	almari	istana
KV+KV+KV	seteru	budaya	delima
KVK+KV+KV	bestari	misteri	bendera
VK+KV+VK	ikhtiar	ilmiah	akliah
V+KV+VK	akaun	elaun	amaun
KV+KV+KVK	riwayat	hikayat	teratak
KVK+KV+KVK	mahkamah	martabat	sembilan
KV+KVK+KV	keranda	belanja	selamba
KV+KVK+KVK	kelompok	gelombang	belimbing
KVK+KVK+KV	sempurna

Kata tunggal empat suku kata dan lebih

Ø  Terdapat sebilangan kecil kata tunggal yang terdiri daripada empat suku kata dan lebih.

Ø  Kebanyakan perkataan ini ialah kata pinjaman.

Ø  Antara contohnya:

Suku kata	Contoh perkataan
KV+KV+VK+KV	keluarga	biduanda
KV+KVK+KV+KV	sejahtera	sementara
KVK+KV+KV+KV	bendahara	laksamana
KVK+KV+V+KV	sentiasa
KV+KV+KV+KV	selsema	samudera
KV+KV+KV+KVK	muzakarah	hulubalang
KVK+KV+KV+KVK	sentimeter
KVK+KVK+KV+KV	singgahsana
KV+KV+V+KVK	nasional	mesyuarat
V+KV+KVK+KV+KV	universiti
KVK+KV+KV+KV+KVK	kosmopolitan	metropolitan
KV+KV+KV+KV+KV+KV	maharajalela

Bentuk kata terbitan

Ø  Kata terbitan ialah bentuk perkataan yang dihasilkan melalui proses pengimbuhan, iaitu proses yang menggandingkan imbuhan pada kata dasar.

( Tatabahasa Dewan )

Ø  Terdapat empat jenis imbuhan, iaitu

                      I.        Imbuhan awalan

·         Imbuhan yang ditambah pada hadapan kata dasar

·         Contoh : jurubahasa

                    II.        Imbuhan akhiran

·         Imbuhan yang ditambah pada bahagian akhir kata dasar

·         Contoh : pakaian

                   III.        Imbuhan sisipan

·         Imbuhan yang disisipkan antara unsur dalam kata dasar.

·         Contoh : pelbagai

                  IV.        Imbuhan apitan

·         Imbuhan yang ditambahpada bahagian awal dan akhir sesuatu kata dasar.

·         Contoh : kesihatan

 

Akhiran kata nama

Imbuhan	Contoh
-an	Pakaian, jahitan, mainan
-wan	Sasterawan, angkasawan, usahawan
-man	Budiman, seniman
-wati	Olahragawati, seniwati
-isme	Nasionalisme, komunisme, sosialisme
-in	Hadirin, muslimin
-at	Hadirat, muslimat
-ah	Ustazah, sultanah

Akhiran kata kerja

Imbuhan	Contoh
-kan	Buatkan, gunakan, besarkan
-i	Turuti, duduki, dekati

 

Apitan kata nama

Imbuhan	Contoh
pe-….-an	Pelaksanaan, perasaan, penyiaran
pem-….-an	Pembunuhan, pembinaan, pemfitnahan
pen-….-an	Pentakrifan, pendapatan, pencarian
peng-….-an	Penggunaan, pengkhayalan, pengairan
penge-….-an	Pengehadan, pengesahan, pengesyoran
pe-….-an	Pesisiran, peperangan, pekarangan
per-….-an	Persalinan, perkuburan, permainan
pel-….-an	Pelajaran
ke-….-an	Kelainan, kelebihan, kelemahan

Apitan kata kerja

Imbuhan	Contoh
me-…-kan	memainkan, melukakan
men-…-kan	mendermakan, mentakrifkan
mem-…-kan	membaharukan, membaikkan
meng-…-kan	menggunakan, mengkhayalkan
menge-…-kan	mengepinkan, mengecamkan
ber-…-kan	beralaskan, berlaukkan
ber-…-an	berlanjutan, bermaafan
di-…-kan	dibiarkan, digunakan
me-…-i	melalui, memasuki
men-…-i	mencurigai, mendendami
meng-…-i	menganggotai, mengekori
di-…-i	didekati, dimulai
diper-…-kan	diperdengarkan, diperlihatkan
diper-…-i	diperingati, diperbaharui
memper-…-kan	memperdengarkan, memperlihatkan
memper-…-i	memperingati, mempercayai
ke-…-an	kehujanan, kehausan

Apitan kata adjektif

Imbuhan	Contoh
Ke-…-an	Kemelayuan, kearaban, kecinaan

 

Sisipan kata nama

Imbuhan	Contoh
-el-	Kelenkeng, telunjuk, kelabut
-er-	Keruping, seruling, serabut

Sisipan kata adjektif

Imbuhan	Contoh
-el-	Kelebak, selerak, gelembung
-er-	Gerodak, ker(e)lip
-em-	Gemilang, semerbak, gemerlap
-in-	Sinambung

Sisipan kata kerja

Imbuhan	contoh
-el-	Jelajah, gelegak

Kata Majmuk

Maksud :

Ø  Proses pemajmukan ialah proses yang mengkaitkan dua kata dasar atau lebih dan bentuk yang terhasil membawa makna yang khusus.

Ø  Terdapat sebilangan kata majmuk yang tidak membawa makna. rujukan dan kata ini digunakan sebagai kata penghubung ayat .

·         Contohnya : ” barangkali” ,” oleh itu” dan “walau bagaimana”

Ø  Dalam penulisan, kata majmuk bertindak sebagai satu unit,tetapi dieja terpisah melainkan bagi bentuk-bentuk yang telah mantap iaitu yang tidak boleh disisipkan dengan unsur lain. Hal ini kerana akan membawa makna yang lain

·         Contohnya : “campur aduk” atau “tandatangan”

Kekecualian Bentuk Kata Majmuk

Ø  Kata ini dieja sebagai satu perkataan walaupun

Terdiri daripada dua kata dasar.

Contohya:

·         Apabila

·         Sukarela

·         Sukacita

Penggunaan kata majmuk

Ø  Melibatkan penggandaan unsur pertama kata sahaja.

Contohnya:

·         Alat-alat tulis

·         Gambar-gambar rajah

·         Balai-balai raya

KATA GANDA

Pengenalan:

Ø  Proses penggandaan dalam Bahasa Melayu ialah proses yang menggandakan kata dasar.